Gazeta Podatkowa nr 82 (914) z dnia 11.10.2012

Niezdolność do pracy nowego pracownika - absolwenta szkoły

Z prawa do świadczeń chorobowych mogą korzystać osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu, w tym absolwenci szkół lub szkół wyższych, którzy dopiero rozpoczynają swą aktywność zawodową. Co prawda obowiązują ich ogólne zasady ustalania prawa do świadczeń, w tym tzw. okres wyczekiwania na zasiłek chorobowy, wynoszący odpowiednio 30 lub 90 dni. Jeśli jednak zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym w odpowiednim czasie po ukończeniu nauki, mogą otrzymać "chorobówkę" od pierwszego dnia zatrudnienia.

Prawo do świadczeń

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jak sama nazwa wskazuje, przysługują osobom podlegającym tzw. ubezpieczeniu chorobowemu. Przy czym nie chodzi tu wyłącznie o ubezpieczenie obowiązkowe, którym zostaje się objętym np. z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę. Z prawa do świadczeń, właściwie na takich samych zasadach, mogą również korzystać osoby, które przystąpiły do ubezpieczenia chorobowego na zasadzie dobrowolności, np. z tytułu prowadzenia własnej działalności pozarolniczej albo zatrudnienia na umowę zlecenia.

Jedyna, choć dla niektórych bardzo zasadnicza różnica, występuje w przypadku ubiegania się o prawo do zasiłku chorobowego z tytułu niezdolności do pracy powstałej w niedługim czasie po objęciu ubezpieczeniem chorobowym. Przy ustalaniu uprawnień do tego świadczenia obowiązuje bowiem tzw. okres wyczekiwania, który wynosi odpowiednio:

• 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - dla osób podlegających temu ubezpieczeniu obowiązkowo lub
   
• 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego - dla ubezpieczonych dobrowolnie.

Stanowi o tym art. 4 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową. Przepis ten jednocześnie precyzuje, iż "nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego" nie należy rozumieć dosłownie. Do okresu wyczekiwania wliczane są bowiem również poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, o ile przerwa między nimi:

• nie przekroczyła 30 dni lub
   
• była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Od pierwszego dnia ubezpieczenia

Czy to oznacza, że osoba, która dopiero rozpoczyna swą aktywność zawodową, a więc nie posiada wcześniejszego okresu ubezpieczenia chorobowego, nie ma szans na otrzymanie świadczenia w okresie pierwszych 30 lub odpowiednio 90 dni ubezpieczenia? Otóż niekoniecznie. Ustawa zasiłkowa przewiduje bowiem pewne odstępstwa od tej zasady, umożliwiające uzyskanie prawa do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu (patrz tabela).

Dotyczą one m.in. absolwentów szkół i szkół wyższych. Warunkiem skorzystania przez nich z tego przywileju jest objęcie ubezpieczeniem chorobowym (obowiązkowym lub dobrowolnym) w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych.

Przy czym za dzień ukończenia szkoły przyjmuje się dzień uzyskania świadectwa ukończenia danej szkoły. Nie można w tym przypadku stosować analogii np. do przepisów o świadczeniach rodzinnych, gdzie w sformułowaniu, że zasiłek rodzinny przysługuje do ukończenia nauki w szkole, chodzi również o okres wakacji. Przy ustalaniu uprawnień dla byłego ucznia szkoły średniej brana będzie zatem pod uwagę data podana w świadectwie ukończenia tej szkoły. Natomiast w przypadku absolwentów szkół wyższych istotna jest data uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych.

Za taką - dla celów ustalenia prawa do świadczeń chorobowych - przyjmuje się datę złożenia egzaminu dyplomowego. Przy czym w przypadku kierunków lekarskich, lekarsko-dentystycznych i weterynarii, okres 90 dni, w trakcie których absolwent powinien zostać objęty ubezpieczeniem chorobowym, liczony jest od daty złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a na kierunku farmacji - od daty zaliczenia ostatniej przewidzianej w planie studiów praktyki. Takiego wyśnienia udzielił ZUS w swoim komentarzu do ustawy zasiłkowej, dostępnym na stronie internetowej tej instytucji (www.zus.pl).

Warto również podkreślić, iż niespełnienie warunku objęcia ubezpieczeniem chorobowym w ciągu 90 dni od ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu, nie musi przesądzać o braku prawa do zasiłku od pierwszego dnia ubezpieczenia. Absolwent może bowiem spełniać inne z wymienionych kryteriów, np. jeżeli jego niezdolność do pracy powstała w wyniku wypadku w drodze do lub z pracy.

Najpierw wynagrodzenie

Przez pierwsze 33 dni nieobecności w pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną w danym roku kalendarzowym pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jest tak nawet jeśli jest to jego pierwsza praca, którą podjął tuż po ukończeniu szkoły. Jedynie w przypadku pracowników, którzy ukończyli 50 lat życia, świadczenie wypłacane jest krócej, bo tylko przez 14 dni w roku kalendarzowy. To tzw. wynagrodzenie chorobowe oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i wypłaca za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy. Stanowi o tym art. 92 Kodeksu pracy.

Dopiero w przypadku, gdy niezdolność do pracy trwa dłużej niż odpowiednio 33 lub 14 dni w danym roku kalendarzowym, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy.

Wysokość świadczenia

Wynagrodzenie chorobowe wypłacane jest z funduszu pracodawcy odpowiednio w wysokości:

• 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu lub
   
• 100% wynagrodzenia, gdy niezdolność do pracy powstała wskutek:
   
  • wypadku w drodze do pracy lub z pracy,
     
  • choroby przypadającej w czasie ciąży,
     
  • poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi ich pobrania.

Kwota zasiłku chorobowego kształtuje się podobnie, za wyjątkiem niezdolności do pracy przypadającej na okres pobytu w szpitalu, kiedy to co do zasady zasiłek przysługuje jedynie w wysokości 70% podstawy jego wymiaru (art. 11 ustawy zasiłkowej).

Podstawę zasiłku dla pracownika stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Gdzie przez wynagrodzenie, w świetle art. 3 pkt 3 ustawy zasiłkowej, rozumie się przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe, finansowanych ze środków pracownika.

Jeżeli jednak niezdolność do pracy powstała przed upływem tego okresu, uwzględnieniu podlega:

• wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia lub
   
• wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy, gdy zachorowanie miało miejsce w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego.

Gwarantowane minimum

Dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy podstawa wymiaru świadczenia chorobowego wraz ze składnikami, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku, nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tego wynagrodzenia. Przy czym w pierwszym roku zatrudnienia gwarancja ta jest niższa. Wynosi bowiem jedynie 80% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę po odliczeniu wartości równej 13,71%. W przypadku pracowników zatrudnionych na niepełnym etacie, kwoty te ulegają odpowiednio zmniejszeniu, proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

Kwestię tę reguluje art. 45 ustawy zasiłkowej, który jednocześnie wskazuje, iż gwarancja minimalnej podstawy wymiaru zasiłku nie dotyczy ubezpieczonych będących pracownikami, do wynagrodzenia których nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy. Chodzi tu m.in. o osoby zatrudnione na podstawie umowy o przyuczeniu do wykonywania zawodu. Pracownicy młodociani w okresie nauki zawodu otrzymują bowiem wynagrodzenie nie niższe niż określone w § 19 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz. U. z 1996 r. nr 60, poz. 278 ze zm.). Stanowi ono odpowiedni procent przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale, tj. odpowiednio:

• 4% w I roku nauki,
   
• 5% w II roku nauki,
   
• 6% w III roku nauki.

Podobnie do okresu pracy, od którego uzależniona jest kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, a tym samym minimalnej podstawy wymiaru świadczenia, wlicza się wszystkie okresy podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub zaopatrzenia emerytalnego, jednak z wyłączeniem okresów zatrudnienia na podstawie umowy w celu przygotowania zawodowego.

Pracownik młodociany nie ma gwarantowanej minimalnej podstawy wymiaru zasiłku.

Pracownicy młodociani również podlegają ubezpieczeniu chorobowemu i w razie powstania niezdolności do pracy mogą skorzystać z prawa do świadczeń chorobowych. Zdarza się, że bezpośrednio po zakończeniu nauki zawodu podejmują w tej samej firmie zatrudnienie na umowę o pracę. Zachowują wówczas ciągłość ubezpieczenia chorobowego. Zmienia im się jednak m.in. wysokość pensji, która nie może być niższa niż 80% minimalnego wynagrodzenia. Zyskują wówczas również gwarancję minimalnej podstawy wymiaru świadczenia.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.)

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)