Wykonywanie działalności gospodarczej w okresie choroby pozbawia prawa do zasiłku - wyrok TK

Prowadzenie działalności gospodarczej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego. Kwestię tę rozstrzyga art. 17 ustawy zasiłkowej, który stanowi, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia. Powołany przepis określa dwie przesłanki skutkujące utratą prawa do zasiłku, tj. wykonywanie pracy zarobkowej oraz wykorzystywanie zwolnienia dla innych celów niż leczenie. Przy czym do utraty prawa do zasiłku chorobowego wystarczy zaistnienie jednej z tych okoliczności.

Za pracę zarobkową, o której mowa wyżej, uważa się każdą pracę przynoszącą przychód, wykonywaną zarówno na podstawie przepisów prawa pracy, Kodeksu cywilnego, jak i "na czarno" bez względu na wymiar czasu pracy i okres jej wykonywania.

Na pracę zarobkową osoby prowadzącej działalność gospodarczą składają się wszystkie czynności, których wykonywanie wynika z rodzaju tej działalności oraz czynności związane z samym prowadzeniem firmy. Zatem należy do nich także nadzór nad zatrudnionymi pracownikami, wydawanie dyspozycji i wskazówek, wystawianie faktur itp. Natomiast nie powinno być traktowane jako wykonywanie pracy zarobkowej podpisywanie dokumentów finansowych (list płac, przelewów bankowych), bądź rozliczeniowych, sporządzonych przez inną osobę np. pracownika (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 17 stycznia 2002 r., sygn. akt II UKN 710/00, OSNP 2003/20/498).

Okoliczności uzasadniające utratę prawa do zasiłku chorobowego stwierdza ZUS w trybie kontroli przeprowadzanej u osoby prowadzącej działalność. Kontrola może być przeprowadzona w miejscu zamieszkania, a także prowadzenia działalności. Zasady przeprowadzania kontroli regulują przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz. U. nr 65, poz. 743). Przy ocenie postępowania ubezpieczonego ZUS uwzględnia całokształt okoliczności sprawy, czyli rodzaj choroby, treść zaświadczenia lekarskiego, sytuację ubezpieczonego oraz jego postępowanie w czasie korzystania z tego zwolnienia.

Jeżeli zostanie stwierdzone, że ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy (za którą otrzymuje zasiłek chorobowy) wykonywał działalność zarobkową, nawet jeśli polegała ona na nadzorze pracowników, to ZUS wydaje decyzję odmawiającą wypłaty zasiłku za okres objęty kontrolowanym zwolnieniem. Od decyzji przysługuje odwołanie do właściwego terytorialnie sądu w terminie jednego miesiąca od daty jej otrzymania.

Taki sposób postępowania potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 25 lutego 2014 r. (sygn. akt SK 18/13), w którym orzekł, że: "Art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (...) w zakresie, w jakim stanowi podstawę utraty prawa do zasiłku chorobowego ubezpieczonego, który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonywał pracę zarobkową, uzyskując wynagrodzenie przekraczające minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę, jest zgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.". Wyrok ogłoszono w Dzienniku Ustaw z dnia 4 marca 2014 r., pod poz. 267.

W uzasadnieniu Trybunał wskazał, że konstrukcja zasiłku chorobowego odpowiada wymaganiom stawianym przez art. 67 ust. 1 Konstytucji, bowiem: "(…) Istotą gwarancji przewidzianych w tym przepisie konstytucji jest przyznanie świadczenia obywatelom niezdolnym do pracy, a przez to niemającym możliwości samodzielnego zarobkowania. Kwestionowany art. 17 ust. 1 ustawy uzależnia prawo do zasiłku od tego, czy ubezpieczony pozostający na zwolnieniu lekarskim nie wykonuje pracy zarobkowej, a więc czy nie pozyskuje samodzielnie środków finansowych przeznaczonych na swoje utrzymanie. (…)".

ZUS nie pozbawia prawa do zasiłku chorobowego za cały okres kontrolowanego zwolnienia od pracy, w czasie którego doszło do wykonywania pracy, jeżeli zwolnienie obejmowało okres pobytu w szpitalu. Wówczas utrata prawa do zasiłku obejmuje dni choroby przypadającej po wyjściu ze szpitala (por. wyrok SN z dnia 4 lipca 2000 r., sygn. akt II UKN 634/99, OSNP 2002/2/48).

Zwracamy uwagę! Wykonywanie pracy zarobkowej w okresie niezdolności do pracy nie zmienia faktu istnienia tej niezdolności (zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA jednoznacznie świadczy o zwolnieniu od pracy z powodu choroby na okres wskazany w tym zaświadczeniu). Natomiast w myśl art. 8 ustawy zasiłkowej, okres zasiłkowy wynosi 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży - 270 dni. Do okresu tego sumuje się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, bez względu na to czy zostały spowodowane tą samą, czy też inną chorobą (art. 9 ust. 1 ustawy zasiłkowej). W związku z powyższym dni niezdolności do pracy, za które ubezpieczony utracił prawo do zasiłku chorobowego wskutek nieprawidłowego wykorzystywania zwolnienia lekarskiego, nie podlegają wyłączeniu z okresu zasiłkowego.

Ubezpieczona prowadząca zakład fryzjerski, od 11 lutego 2014 r. jest niezdolna do pracy z powodu długotrwałej choroby i otrzymuje zasiłek chorobowy z ZUS. Kolejne zaświadczenie lekarskie, obejmujące okres od 23 marca do 11 kwietnia 2014 r. (20 dni), zostało skontrolowane przez ZUS w dniu 31 marca 2014 r. Osoby kontrolujące zastały ubezpieczoną w zakładzie, w trakcie prowadzenia szkolenia uczennicy. Z tego powodu odmówił ubezpieczonej prawa do zasiłku chorobowego za cały okres kontrolowanego zwolnienia (tj. od 23 marca do 11 kwietnia 2014 r.).

Ubezpieczona dostarczyła kolejne zaświadczenie lekarskie od 31 marca do 30 kwietnia 2014 r. (31 dni). Z tytułu tej niezdolności do pracy otrzyma zasiłek chorobowy od 12 do 30 kwietnia 2014 r. (19 dni), tj. po zakończeniu okresu, za który utraciła prawo do zasiłku z uwagi na wykonywanie pracy zarobkowej.

Pomimo odmowy wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 23 marca do 11 kwietnia 2014 r., 182-dniowy okres zasiłkowy będzie liczony od 11 lutego 2014 r., a więc z uwzględnieniem 20 dni niezdolności do pracy, za które ubezpieczona nie otrzymała zasiłku.

W razie dalszej nieprzerwanej niezdolności do pracy okres zasiłkowy wyczerpie się z dniem 11 sierpnia 2014 r.