Gazeta Podatkowa nr 88 (1129) z dnia 3.11.2014

Podstawa wymiaru świadczenia chorobowego dla przedsiębiorcy

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, które przystąpiły do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, mogą korzystać ze świadczeń chorobowych na analogicznych zasadach jak pracownicy. Również w ich przypadku wysokość należnych świadczeń stanowi odpowiedni procent podstawy wymiaru zasiłku. Zasady obliczania tej podstawy, choć zbliżone, nieco jednak różnią się od reguł obowiązujących pracowników.

Przychód sprzed choroby

Świadczenia wypłacane z tytułu ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa stanowią odpowiedni procent podstawy wymiaru zasiłku, zróżnicowany m.in. w zależności od rodzaju należnego świadczenia.

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem (w tym m.in. osobie prowadzącej własną działalność pozarolniczą) stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeśli natomiast niezdolność do pracy powstała przed upływem tych 12 miesięcy, brany jest pod uwagę przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.

Tak wynika z art. 48 ust. 1 oraz art. 36 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową. Ostatni z wymienionych przepisów, określa wprawdzie zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku do pracowników, jednak za sprawą art. 48 ust. 2 ustawy zasiłkowej ma on odpowiednie zastosowanie do pozostałych ubezpieczonych niebędących pracownikami.

Definicja przychodu

Co istotne, przez przychód należy rozumieć kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na to ubezpieczenie (art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej). W przypadku przedsiębiorcy chodzi tu o zadeklarowaną przez niego kwotę, która nie może być:

• niższa niż odpowiednio:
   
• 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty limitu rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych,
   
• 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia - w przypadku osób rozliczających składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach,

oraz

- wyższa od 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty limitu rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych (przed dniem 1 stycznia 2014 r. nie mogła być wyższa od 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale).

W 2014 r. podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe nie może być zatem niższa niż odpowiednio 2.247,60 zł lub 504 zł oraz wyższa od 9.365,00 zł.

Tym samym to od samych ubezpieczonych, a właściwie od zadeklarowanej przez nich podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, zależy wysokość należnych im świadczeń chorobowych (patrz przykłady w tabeli). Oczywiście pod warunkiem, że od tych zadeklarowanych kwot zostały odprowadzone do ZUS należne składki.

Wyłączenie niektórych miesięcy

Nie zawsze jednak przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku uwzględniany jest przychód ze wszystkich 12 lub odpowiednio pełnych miesięcy kalendarzowych podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Jeśli bowiem przychód ten uległ zmniejszeniu wskutek niewykonywania działalności w okresie pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego albo odbywania ćwiczeń wojskowych, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego wyłącza się przychód za miesiące, w których przedsiębiorca wykonywał działalność przez mniej niż połowę miesiąca.

Gdyby natomiast z wymienionych wcześniej przyczyn przedsiębiorca wykonywał swą działalność przez co najmniej połowę miesiąca, przychód za ten miesiąc będzie uwzględniony, jednak wyłącznie w kwocie faktycznej, bez uzupełnia do pełnego miesiąca, tak jak ma to miejsce w przypadku ubezpieczonych będący pracownikami.

Przeciętny miesięczny przychód, stanowiący podstawę wymiaru zasiłku, oblicza się przez podzielenie przychodu osiągniętego przez przedsiębiorcę w uwzględnianych miesiącach przez liczbę tych miesięcy.

Co ważne, gdyby podstawa wymiaru zasiłku okazała się bardzo niska, nie ulegnie podwyższeniu do gwarantowanego minimum. Przewidziana w art. 45 ustawy zasiłkowej najniższa podstawa wymiaru zasiłku nie ma bowiem zastosowania do osób niebędących pracownikami.

Choroba tuż po objęciu ubezpieczeniem

Zdarza się, że niezdolność do pracy osoby prowadzącej własną działalność pozarolniczą powstanie przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego. Przy założeniu, że ubezpieczony ten spełnia warunki do uzyskania danego świadczenia, podstawę jego wymiaru stanowi najniższa miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po odliczeniu wartości odpowiadającej 13,71%. Tak wynika z art. 49 ust. 1 ustawy zasiłkowej.

Z reguły bez znaczenia w tym przypadku jest fakt, iż ubezpieczony zadeklarował wyższą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe i składkę tę opłacił w ustawowym terminie. Nie ma tu w zasadzie możliwości uzupełnienia tej kwoty do pełnego miesiąca, tak jak ma to miejsce w przypadku wynagrodzenia uzyskanego przez pracownika. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się nie później niż 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu. Wówczas bowiem, za sprawą art. 49 ust. 2 ustawy zasiłkowej, przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy powstałej przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego stosuje się odpowiednio art. 37 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Oznacza to, że przyjmuje się przychód ubezpieczonego za pierwszy kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia, po uzupełnieniu go do pełnej miesięcznej kwoty, od której zostałaby opłacona składka na ubezpieczenie chorobowe, gdyby ubezpieczony podlegał temu ubezpieczeniu przez pełny miesiąc kalendarzowy.

Kwota uzupełnionego przychodu nie może przekraczać 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia po pomniejszeniu o kwotę odpowiadającą 13,71%.

Niekiedy "stara" podstawa

Aby podstawa wymiaru zasiłku została ponownie ustalona, między okresami pobierania świadczeń zarówno tego samego, jak i innego rodzaju musi powstać przerwa wynosząca co najmniej 3 pełne miesiące kalendarzowe. Gdy okaże się ona krótsza, albo nie ma jej w ogóle, podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo (art. 43 ustawy zasiłkowej). W takim przypadku do obliczenia wysokości kolejnego świadczenia (tego samego lub innego rodzaju) przyjmuje się podstawę wymiaru ostatnio przysługującego zasiłku.

Gdy jednak powstanie przerwa w ubezpieczeniu chorobowym (np. z powodu zawieszenia prowadzenia działalności), zasada ta nie ma zastosowania. W świetle bowiem art. 36 ust. 4 ustawy zasiłkowej, mającego odpowiednie zastosowanie do ubezpieczonych niebędących pracownikami, podstawę wymiaru zasiłku ustala się z uwzględnieniem przychodu uzyskanego przez przedsiębiorcę w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała niezdolność do pracy.

Zmiana przepisów

Umiejętne wykorzystanie obowiązujących reguł przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń chorobowych, m.in. poprzez wyrejestrowanie się z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, a następnie ponowne do niego przystąpienie, pozwala niektórym przedsiębiorcom na pobieranie świadczeń chorobowych w maksymalnej wysokości przez bardzo długi okres, nieadekwatny do okresu opłacania odpowiednio wysokich składek na ubezpieczenie chorobowe.

Niekiedy bowiem wystarczy opłacić maksymalną składkę na ubezpieczenie chorobowe tylko za jeden miesiąc, aby następnie przez rok, a nawet i dłużej korzystać z bardzo wysokich świadczeń (np. zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego i/lub zasiłku macierzyńskiego).

Co prawda ZUS próbuje weryfikować "nadużycia" w zakresie "zawyżania" podstawy wymiaru składek, wyłącznie dla celów uzyskania uprawnień do bardzo wysokich świadczeń, jednak z reguły bezskutecznie.

Dlatego też Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej proponuje wprowadzenie tzw. zasady uśredniania podstawy wymiaru składek, dla celów obliczenia wysokości świadczenia należnego osobie niebędącej pracownikiem. Projekt zmian w tym zakresie został już przyjęty przez Radę Ministrów.

O kolejnych etapach legislacyjnych będziemy na bieżąco informować Czytelników.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159)